Słownik pszczelarski

[Sangbleu]

Apiterapia – leczenie przy użyciu produktów pszczelich.
Apitoksynoterapia – leczenie jadem pszczelim.
Barć- naturalne lub przygotowane przez człowieka pomieszczenie dla pszczół w żywym, rosnącym drzewie.
Bartnictwo - gospodarowanie w barciach, było poprzednikiem dzisiejszego pszczelarstwa.
Bezmatek – rodzina pozbawiona matki.
Brzeczka – wodny roztwór miodu przeznaczony do wyrobu miodu pitnego w drodze fermentacji alkoholowej.
Choroby wirusowe – choroby pszczół wywołane przez wirusy. Ich roznosicielem jest warroza. W Polsce występuje wiele chorób wirusowych pszczół, m.in.: choroba woreczkowa, wirus zdeformowanych skrzydeł, ostry i chroniczny paraliż pszczół i in.
Cichy rabunek – rabujące pszczoły przybierają zapach rodziny rabowanej i nie są atakowane przez strażniczki.
Czerwienie – składanie przez matkę jajeczek do komórek plastra.
Dekrystalizacja - proces przywracania miodowi płynnej konsystencji. Wykonuje się ją przy użyciu specjalnych urządzeń, lub komór dekrystalizacyjnych w temperaturze max. 40 oC.
Dzika zabudowa - plastry budowane poza ramkami, w formie języczków, np. na matach bocznych, lub w pustych przestrzeniach ula. Feromony – substancje /hormony/ zapachowe wydzielane przez organizmy, stanowiące źródło informacji i wywołujące konkretne zachowania innych osobników. Szczególnie duże znaczenie mają u owadów.
Głodniak – inaczej nędzak – rój opuszczający swój ul z powodu zagrożenia głodem, chorobami, lub niekorzystnymi warunkami bytowania. 
Gniazdo – inaczej rodnia. Część ula, w której czerwi matka.
Gruczoł Nasonowa – gruczoł zapachowy zlokalizowany na grzbietowej stronie odwłoka pszczoły robotnicy. Jego wydzielina służy zwoływaniu się robotnic i znakowaniu wejścia do ula.

Gruczoł żuwaczkowy – położony u podstawy żuwaczek, występuje u samic. G. ż. matki wydziela tzw. substancje mateczną, feromon integrujący rodzinę pszczelą.
Higroskopijność miodu – właściwość wchłaniania wilgoci z otoczenia. Dlatego nigdy nie przechowujemy miodu w otwartych naczyniach. 
Izolator – obudowa na część, całą, lub kilka ramek, uniemożliwiająca przejście matki, lub pszczół. Służy do okresowego ograniczania matek w czerwieniu.

Kiślica – inaczej zgnilec europejski lub łagodny. Bakteryjna choroba czerwiu pszczelego.
Kłąb – kuliste skupisko pszczół wokół matki tworzone w okresie zimy lub podczas rójki.
Kłoda – ul wydrążony w pniu drzewnym. W zależności od sposobu ustawienia w pasiece mógł być pniem leżakiem lub stojakiem.
Kószka - ul słomiany w postaci walca lub dzwonu. Używany w Polsce od czasów piastowskich.
Krainka – potoczna nazwa pszczoły rasy carnica.
Krata odgrodowa – element ruchomy ula z metalu lub tworzywa sztucznego o otworach uniemożliwiających przejście matki. Za jej pomocą pszczelarz oddziela gniazdo od miodni.
Krupiec – miód skrystalizowany.
Krystalizacja – naturalny proces polegający na przechodzeniu miodu w stan stały. Jest on zależny od gatunku miodu i temperatury przechowywania.
Macierzak – rodzina z której wyszedł rój.
Matecznik – specjalna, wydłużona komórka plastra skierowana ku dołowi, w której dojrzewa matka.
Matka strutowiała – matka składająca jaja niezapłodnione (trutowe). Najczęściej jest efektem wyczerpania się nasienia w zbiorniczku nasiennym matki.
Matka zapasowa – matka, np. w odkładzie przy zimującej rodzinie, przeznaczona do wykorzystania wczesną wiosną.

Miodarka – wirówka, za pomocą której, dzięki sile odśrodkowej wydobywamy miód z plastrów, bez ich zniszczenia.Miodnia – część ula (górna, lub boczna), w której gromadzone są zapasy miodu.
Miód odmianowy – miód pochodzący z jednego gatunku rośliny.
Miód pitny – napój alkoholowy powstający w wyniku fermentacjo brzeczki i leżakowania.

Miód sekcyjny - /plastrowy/ - miód zasklepiony całkowicie w komórkach dziewiczego plastra i w tej formie przeznaczony do sprzedaży. Mleczko pszczele – wydzielina gruczołów gardzielowych młodych pszczół robotnic tzw. karmicielek, używana w rodzinie do karmienia młodszych larw oraz matki przez cały okres jej rozwoju i w czasie czerwienia. Substancja o konsystencji gęstej śmietany, o przebogatym składzie chemicznym i wartościach odżywczych.
Nadwrażliwość – występująca u niektórych osób szczególna wrażliwość na jad pszczeli, prowadząca do objawów ogólnych w tym do wstrząsu anafilaktycznego. Takie osoby nie mogą być pszczelarzami. Nadwrażliwość można leczyć poprzez odczulanie.
Nakrop – złożony w komórkach plastra świeży nektar lub spadź o wodnistej konsystencji.
Nalot – masowe przelatywanie pszczół z jednego ula do drugiego. Może prowadzić do rabunku. Nalot kierowany jest jedną z metod wyrównywania siły rodzin w pasiece, lub przy tworzeniu odkładów.
Napszczelenie – liczba rodzin na 1 km2. W Polsce wynosi średnio ok. 3 rodziny/km2 i jest o połowę za niskie w stosunku do potrzeb.
Nektar – słodka ciecz wydzielana przez gruczoły zwane nektarnikami, usytuowane z reguły na dnie kwiatu. Nektar zawiera 10-30 % cukrów. 

Nosemoza – zwana popularnie nosemą. Choroba przewodu pokarmowego pszczół dorosłych, wywoływana przez grzyba Nosema apis lub Nosema ceranae.
Oblot – loty pszczół w pobliżu ula, niezwiązane ze zbiorem pożytku; oblot oczyszczający – po zimowli; oblot orientacyjny - wykonywany przez młode pszczoły po raz pierwszy opuszczające swój ul.
Obnóże pyłkowe – ładunki pyłku kwiatowego w postaci kolorowych kuleczek przenoszone do ula przez robotnice na goleniach trzeciej pary nóg.
Odkład – sztucznie utworzona, nowa rodzina powstała z kilku plastrów z czerwiem, zapasami i młodą pszczołą, oraz z dodaną matką.

Odsklepiacz – przyrząd do usuwania zasklepu z komórek plastra przed wirowaniem miodu. Są odsklepiacze widelcowe, w formie podgrzewanych noży, lub mechaniczne do większych pasiek.
Odstojnik – duże naczynie ze stali nierdzewnej z kranem spustowym służące do klarowania, a następnie rozlewania miodu.
Okłębianie matki – wrogo nastawione pszczoły otaczają matkę zwartą grupą. Matka ginie uduszona.

Opalitki – kolorowe krążki służące do znakowania matek. Są przyklejane na tułowiu matki. Używa się pięciu kolorów: biały, żółty, czerwony, zielony, niebieski.
Osyp zimowy – martwe pszczoły oraz inne zanieczyszczenia leżące na dnie ula po zimowli.
Pasieka - pierwotnie miejsce, gdzie wycięto las. Obecnie tą nazwą określamy teren na którym stoją ule, pracownia i urządzenia pasieczne. Pastwisko pszczele – zbiorowisko roślinne znajdujące się w zasięgu efektywnego lotu pszczół (w promieniu 1,5-2 km od pasieki).

Patoka – miód w stanie płynnym.
Pień – tak potocznie określamy ul zasiedlony przez rodzinę pszczelą.
Pierwak, drużak, trzeciak – tradycyjne nazwy kolejnych rojów wychodzących z macierzaka.
Podkarmiaczka – naczynie służące do podawania pszczołom pokarmów płynnych. Może być słoikowa, skrzynkowa, ramkowa, wiaderkowa itp. Podkurzanie – odymianie rodziny za pomocą podkurzacza w celu osłabienia jej agresywności, lub usunięcia pszczół z pola działania pszczelarza.
Powałka – część ula zamykająca go od góry. Składa się z 2-4 deseczek lub (w ulach styropianowych ) jest jednolitą płytą styropianową.
Pożytek pszczeli – zasób występujących w przyrodzie surowców pochodzenia roślinnego, wykorzystywanych jako pokarm dla pszczół i surowiec do produkcji miodu i pierzgi.
Propolis – kit pszczeli. Żywiczna substancja zbierana przez pszczoły z pączków drzew, służąca do uszczelniania gniazda. Ma silne właściwości bakteriobójcze.
Przegonka – urządzenie umożliwiające przechodzenie pszczół tylko w jednym kierunku. Używa się jej do usuwania pszczół z miodni przed miodobraniem.

Przegra – pierwszy oblot orientacyjny młodych pszczół lub młodej matki.
Przepszczelenie – zbyt duże zagęszczenie pasiek na danym terenie, co powoduje spadek zbiorów miodu.
Pszczoła lotna –pszczoły starsze, pracujące w polu (zbieraczki, zwiadowczynie, rabusie).
Pszczoła ulowa – młode pszczoły (do 3 tygodni) zajmujące się pracą w ulu. Są to karmicielki, woszczarki, magazynierki, strażniczki, pszczoły sprzątające.
Rabunek – odbieranie przez pszczoły rabujące zapasów innym rodzinom.
Ramka pracy – zwykła ramka bez węzy lub ramka podzielona na pół poziomą listewką. W pustych przestrzeniach pszczoły budują „dziki” – trutowy plaster. Służy do wykrywania nastroju rojowego, a także do biologicznej walki z warrozą.
Rodzina pszczela – tworzy ją matka wraz ze swym potomstwem: robotnicami i trutniami (w sezonie). Potocznie rodzinę nazywa się też rojem. Rojnica – przyrząd pasieczny do zbierania rojów, ewentualnie ich czasowego przetrzymywania, w formie pudła, worka, kosza.
Rój – część pszczół, która wraz ze starą matką opuszcza ul. Jest to naturalny sposób rozmnażania się rodziny pszczelej.
Sklepienie „na mokro” – zasklep przylega do miodu. Tak sklepia miód pszczoły kaukaskie.
Sklepienie „na sucho” – między miodem w komórce plastra, a zasklepem jest warstewka powietrza. Tak sklepi np. krainka.
Snoza – listewka drewniana, do której pszczoły dobudowują plaster. Była poprzedniczką ramki. Obecnie stosowana w ulikach weselnych, lub jako ramka pracy.
Spadź – słodka, lepka ciecz pojawiająca się na liściach i igłach drzew oraz poszyciu leśnym, produkowana przez drobne pluskwiaki /mszyce, czerwce i miodówki/ z soku roślin, zbierana i wykorzystywana przez pszczoły do produkcji miodu spadziowego.
Śpiew matki – „kwakanie” dźwięk wydawany przez matkę przebywającą jeszcze w mateczniku. Kiedyś pszczelarze wieczorami podsłuchiwali ule. Kwakanie matki zwiastowało rychłe wyjście roju. „Titanie” - dźwięki wydawane przez matkę po wyjściu z matecznika.
Tańce werbunkowe – za ich pomocą zwiadowczynie informują inne zbieraczki o znalezionym pożytku i jego położeniu względem ula. Austriacki badacz pszczół Karl Frisch za odczytanie znaczenia tańców pszczół otrzymał w 1973 r. nagrodę Nobla.
Toczek – tradycyjne określenie pasieczyska.

Topiarka słoneczna – zamknięta od góry podwójną szybą skrzynka pomalowana na czarno, do której wkłada się odsklepiny, lub woszczynę w celu przetopienia.
Trofalaksja – zjawisko przekazywania sobie przez robotnice niewielkich kropelek pokarmu. Nie jest to sposób odżywiania, lecz raczej wymiana feromonów.

Trutówka – pszczoła robotnica podejmująca czerwienie w warunkach braku matki w rodzinie.
Ul – pomieszczenie dla pszczół zbudowane przez człowieka z różnych materiałów.
Ulik weselny – inaczej nukleus. Niewielka skrzyneczka z małymi rameczkami lub snozami, zasiedlona niewielką rodzinką, służy do naturalnego unasieniania matek na pasieczysku lub trutowisku.
Węza – używany w pszczelarstwie szablon z wytłoczonymi kształtami komórek plastra pszczelego umieszczany w ramce. Rozmiar dostosowany jest do wielkości i kształtu ramki, najczęściej prostokątny.
Wierność gatunkowa - /lub kwiatowa/ - odwiedzanie przez robotnice jednego tylko gatunku rośliny, co ułatwia pracę zbieraczki i zwiększa skuteczność zapylania.
Wstrząs anafilaktyczny – bardzo silna i gwałtowna reakcja organizmu człowieka na użądlenie, objawiająca się wysypką na całym ciele, ogólną opuchlizną, osłabieniem, zaburzeniami pracy serca i oddychania. W skrajnych przypadkach prowadzi do śmierci.
Wylotek – inaczej oczko – otwór przez który pszczoły opuszczają ul.
Zimowla – okres, w którym rodzina tworzy kłąb zimowy i nie opuszcza ula. Zimowlę kończy pierwszy wiosenny oblot.
Wziątek – część pożytku, jaką pszczoły mogą przynieść do ula. W wypadku pożytków nektarowych wziątek może stanowić do 50% pożytku, w wypadku pożytku spadziowego zaledwie 10%.
Zabudowa ciepła – ułożenie ramek w gnieździe równolegle do ściany frontowej ula.
Zabudowa zimna – ułożenie ramek w gnieździe prostopadle do ściany frontowej ula.
Zapylanie – przenoszenie pyłku z pylników na znamię słupka kwiatu. U roślin owadopylnych w tym przenoszeniu pośredniczą właśnie pszczoły.

Zasklep – woskowe wieczko zamykające komórkę z miodem.
Zatwór – pierwotnie tak nazywano deskę zamykającą barć. W nowoczesnych ulach tak nazywamy przegrodę oddzielającą ramki z pszczołami od pustej części ula.
Zgnilec – zgnilec amerykański /złośliwy/ zaraźliwa choroba czerwiu wywoływana przez bakterię Paenibacillus larvae, poraża głównie czerw kryty.
Zsypaniec – rodzina utworzona z nadmiaru pszczół np. po zakończeniu pożytku. Po dodaniu unasienionej matki osadza się go w nowym ulu. Zwiadowczynie – grupa robocza zbieraczek zajmująca się wyszukiwaniem nowych pożytków.

 

opracowanie: IZOO Kraków

Edited October 21, 2020 by Robi_Robson
Poprawiłem 2 "niewidoczne" hasła .

[Paweł]

Dziękuję za opracowanie. Temat podpinam jako bardzo wartościowy. Zamykam temat, ale prosiłbym jeśli ktoś ma uwagi o informację PW do autora, lub moderatora/admina w celu zmian lub uzupełnienia listy

[Robi_Robson]

Dość okrojony słowniczek , ale zapewne pomocny dla początkujących .
W długie zimowe wieczory musimy dopisać trochę podstawowych haseł typu podkurzacz , dłuto , poławiacz pyłku itp